معرفی

هنر تذهیب یکی از شاخه های هنر نگارگری ایرانی و اسلامی است. این هنر قدمتی چند صد ساله ۶دارد. تذهیب را می توان هنر آراستن صفحات کتاب به وسیله طرح ها و نقش های رنگارنگ، اسلیمی، ختایی بویژه با رنگ طلا نامید. تذهیب یک واژه عربی است که در مفهوم اسم مصدر به معنای زر گرفتن و زر اندود کردن( که در عام به طلا کاری یا طلا کردن تعبیر می شود). در عمل هنر تذهیب را تزئین نسخه های خطی با رنگ و طلا و نقوش ظریف گل و گیاهی یا هندسی در هم تنیده می گویند.

بیشتر نقش های به کار رفته در تذهیب اسلیمی و خطایی است. انواع گره و واگیره در این نقش ها استفاده می شود. این نقش ها کاملا انتزاعی بوده و در طول زمان به رشد و شکوفایی قابل توجهی رسیده است، اما در ابتدای کار مینوانیم از روی دست خط استادان بزرگ تقلید کنیم.

طرح­ های تذهیب در قرن چهارم هجری عموما بسیار ساده و بی­ پیرایه بوده و در قرن­ های پنجم و ششم طرح­ ها به نوعی انسجام رسیده و در قرن هشتم طرح­ هایی مجلل و نیرومند ایجاد شد. در قرن نهم، دهم و یازدهم طرح ­ها ظریف و پرمایه اجرا می­ شده است.در تعدادی از قرآن­ های باقی مانده از دوره سلجوقی، برای زمینه­ سازی و نقش­ های سر­ سوره ها از طلا و نقره استفاده شده است، که بیانگر استفاده از طرح­ های تذهیب در هنر های دینی در طول تاریخ است.

اسلیمی: اسلیمی یا اسلامی نقشی است که از گذشته­ های دور برای آذین­ بندی ظرف ها ، بافته ها و در حجاری ­ها به کار می ­رفته است و شاید در آن روزگاران نامی خاص داشته است. این نقش ظاهراً در دوره­ ی سلجوقی و تیموری به این نام شناخته شد.
نقش­ های اسلیمی عبارتند از گردش ­ها و پیچ و خم­ های مدور تکراری اغلب به قرینه و گاه بی قرینه که بیشتر یادآور پیچش ساقه یک گیاه می ­تواند باشد .

چنگ :حرکت­ هایی که گرداگرد شاخه­ های اسلیمی را می­گیرد چنگ گویند. این زائده های چسبنده مانند قارچ هایی هستند که در اطراف شاخه ­های درختان و ساقه ­های آنها می­ رویند و آنها را در بر می­گیرد.

ختایی: گونه­ ای است از اسلیمی که طرح آن ظریف و نازک است و صرفاً دارای نقوش پیچ در پیچ گل و بوته است.ختایی از جمله نقش­ های اساسی هنر های تزئینی ایرانی است که از ترکیب گل، غنچه و برگ پدید می­آید. بعضی­ ها بر این عقیده­اند که این طرح را در دوره مغول از چین به ایران آورده­ اند.ولی بررسی سیر تکاملی کاربرد طرح گلها در دوره­ های مختلف از دوران هخامنشی تاکنون حاکی از آن است که این طرح در آثار این دوران بوده و به تدریج تکامل یافته است و شباهت میان نقوش ایرانی و چینی به دلیل وجود روابط فرهنگی، بازرگانی و سیاسی میان دو کشور می­ باشد. نقوش ختایی نقش­هایی گیاهی و گل و بوته مانند هستند که با ظرافت و نازکی در لا­به­لای نقوش اسلیمی در حرکت هستند .عمده گل­ های ختایی عبارتند از گل شاه ­عباسی یا گل­ اناری ، گل پنبه ­­­ای یا برگ­مو ، گل پروانه ، گل پنج­پر و چهار­پر و… که در طبیعت نیز یافت می­شوند اما به طریقی قلم هنرمند تغییراتی در فرم اصلی آنها پدید آورده است.

لوتوس: که به آن برگ ماهی نیز گفته می­شود در کنار گل­های ختایی به عنوان برگ بزرگ استفاده می­شود.

سر لوحه :سر لوحه تزئینی است که در بالای صفحه نخستین کتابها ترسیم می شود و در واقع می توان گفت سر لوحه دروازه ورود به نقش گل و برگ ریز و نرمی می شود.

آموزش تذهیب

بزارهای مورد نیاز :

کاغذ آهار خورده ( بهترین زمینه برای کار، کاغذ دست ساز است اما محدودیتی برای آن وجود ندارد و روی مقوا، چوب و اشیاء مختلف میتوان کار کرد)

قلم مو( در اندازه های متفاوت از ۱ تا ۴صفر)
رنگ (گواش یا آبرنگ)
پاک کن
مداد ۳/۰ (برای انتقال طرح و نقش ب روی زمینه ی کار)
ترلینگ (استفاده برای خطکشی و جدول کشی)
طلا و نقره
کالک و کاغذ پوستی
پرگار و نقاله

در ادامه توضیح کوتاهی در مورد تعدادی از ابزارها داده میشود.

قلم مو

بطور معمول قلم مو را از موی گربه و سمور می سازند. روش ساخت قلم مو یکسان است اما ساخت آن در گذشته نسبت به امروز تغییر یافته است. این قلم موها نوک تیزتر و بلندتر از قلم موهای امروزی بودند. که از نوع پردازهای آثار گذشته می توان به این تفاوت پی برد. امروزه برای ساخت قلم مو از موی سنجاب نیز استفاده می شود.

طلا و نقره

برای زیبایی طرح و نقش و هماهنگی بیشتر استفاده می­شود.
روشی که امروزه بیشتر رواج دارد “طلای خام” نام دارد که در آن طلا را به وسیله­ ی عسل یا سریشم حل می­کنند، سپس آن را شسته، پاک می­کنند و روی کاغذ مورد نظر می­زنند، که طلایی مات به دست می­آید. البته در گذشته بعد از زدن طلا روی کاغذ، آن را مهره می­زدند و براق می­کردند که این شیوه (طلای پخته) نام دارد.

نقره هم برای رنگین تر كردن و متفاوت ساختن رنگهای تذهیب استفاده می­شود. نقره را مانند طلا كوبیده و بعد با سریشم و یا عسل حل می كردند. با افزودن نقره به طلا، رنگهای متفاوت به دست می آید

مهره

جنس مهره از عقیق و یشم است و برای صیقلی کردن کاغذ و مهره زدن و براق کردن طلا و نقره استفاده می­شود.
مهره کاربردهای متفاوت و خاص و شکل­های مختلفی دارد که عبارتند از شاخی، سوزنی، تخت، پهن و …

كاغذ

برای پیاده كردن طرح مورد نظر روی زمینه­ ی اصلی از کاغذ پوستی یا کالک استفاده می­کنیم. به این صورت که کاغذ را از سمتی که طرح روی آن کشیده شده است روی زمینه­ی اصلی گذاشته و با ناخن روی طرح را کمی فشار می­دهیم. به این ترتیب طرح روی زمینه چاپ می­شود.

ولی در گذشته از روشی به نام (داغی) استفاده می­شد. به این صورت که طرح نقش شده بر روی كاغذ را به وسیله سوزن، سوراخ می­كردند. بعد، طرح سوزنی را روی كاغذ اصلی می­گذاشتند و گرده ذغال روی طرح می­ریختند. با این کار گرده داخل روزنه ­ها شده و طرح روی کاغذ اصلی منتقل می­شد. بعد گرده­های اضافه را پاک می­کردند و طرح را با قهوه­ای کمرنگی قلم­گیری می­کردند.

رنگ

در گذشته از رنگ­های دست ­ساز استفاده می­کردند اما امروزه از گواش یا آبرنگ استفاده می­کنند.

رنگهایی كه در قدیم مورد استفاده قرار می­گرفتند عبارتند از: لاجورد (که از سنگ آن بدست می­آید)، گل اخرا، گل ماشی، زرنیخ سیاه ، سرخ و سبز، نیل، زنگار، سبز سیلو، شنگرف، سورنج و سفید.

از رنگ­هایی مانند آکرلیک و رنگ روغن برای تذهیب استفاه نمی­شود.

شهر دانلود برای شما عزیزان فایلی در رابطه با تذهیب برای آشنایی بیشترتان در اختیارتان قرار داده است.

برای دانلود بر روی ایکون های مورد نظر کلیک فرمایید.

دانلود نقوش تذهیب: